Kanał Finow i historia przemysłu

Trasa ta prowadzi do najciekawszych miejsc przemysłowej historii Brandenburgii - wzdłuż najstarszej sztucznej drogi wodnej w Niemczech. Można ją pokonać pieszo lub szlakiem rowerowym biegnącym wzdłuż kanału po tzw. burłackiej ścieżce (Treidelweg). Szlak rozpoczyna się Ruhlsdorf/Marienwerder, a kończy w okolicy Niederfinow (długość 35,5 km).


Na mapie aplikacji oraz w niebieskim menu znajdują się wszystkie odcinki trasy oraz wskazówki dotyczące muzeów i atrakcji położonych wzdłuż Kanału Finow. Nagranie o historii Kanału Finow wprowadzi Państwa w nastrój wyprawy odkrywczej.

A Liebenwalde

Budowę pierwszego Kanału Finow rozpoczęto w 1605 r. poniżej miejscowości Liebenwalde. Kanał stał się bardzo szybko ważną siłą napędową tego małego rolniczego miasteczka. Dzięki rozwijającej się żegludze osiedlały się tu zakłady przemysłowe. W wyniku zalania śluzy Zerpenschleuse w 1924/25 r. Kanał Finow stał się aż do Liebenwalde nieprzejezdny.

Wpływ na miasto nie przestało mieć jednak rolnictwo i dzięki temu jeszcze dzisiaj zastaniemy tutaj typowe brandenburskie miasteczko rolnicze. Określenie "Ackerbürger" (uprawiający rolę obywatel miasta) nawiązuje do głównego zajęcia mieszkańców, jakim była uprawa roli. W przeciwieństwie do chłopa ze wsi "Ackerbürger" posiadał status wolnego obywatela miasta zajmującego się jednocześnie rolnictwem i rzemiosłem.


Museum krajoznawcze Liebenwalde mieści się w byłym więzieniu miejskim zaraz za ratuszem. W byłych celach więziennych znajdują się informacje na temat żeglugi, w szczególności Kanału Finow oraz historii miasta Liebenwalde. Zachowała się tutaj również "prawdziwa" cela więzienna.

Heimatmuseum Liebenwalde

Marktplatz 20, 16559 Liebenwalde

Otwarte od maja do września codziennie w godz. 10-16.00, od października do listopada oraz od marca do kwietnia w pn. i sob. zamknięte, od grudnia do lutego zamknięte

1,50 Euro, erm. 0,50 Euro

(03 30 54) 8 05 55

Przegląd


B Eberswalde

Od 1997 r. muzeum miasta Eberswalde mieści się wraz z informacją turystyczną w byłej Aptece pod Orłem. Ten najstarszy w mieście budynek ryglowy powstał w 1663 r. i po remoncie należy do najpiękniejszych zabytków architektury w centrum historycznym miasta.


W zgromadzonych na przestrzeni 110 lat zbiorach muzeum dotyczących miasta i regionu znajdują się również eksponaty z zakresu historii przemysłu i techniki Doliny Finow. Np. w jednym z pomieszczeń mieści się wystawa o próbnej rozgłośni radiowej w Eberswalde i jej legendarnych audycjach muzycznych, czyli epizodzie z początków niemieckiego radia.


Inne zabytki w mieście to Dom im. Paula Wunderlicha oraz imponujący kościół Św. Marii Magdaleny. Niezapomnianym przeżyciem jest przejażdżka trolejbusem przez Eberswalde.


Trojlebusy jeżdżą w Dolinie Finow od 1940 r., kiedy to zastąpiły tramwaje.

Dzisiaj trojlebusy w Niemczech należą już do rzadkości, ale w Eberswalde są w dalszym ciągu głównych środkiem komunikacji miejskiej.

Museum Eberswalde

Steinstraße 3, 16225 Eberswalde

wt.-pt. 10-13.00 oraz 14-17.00, sob. 10-13, ndz. 13-17.00

4 Euro, bilet ulgowy 2 euro, bilet rodzinny do 6 osób: 8 euro

(0 33 34) 6 45 20

Przegląd


C Niederfinow

Pod koniec XIX wieku Kanał Finow nie był już w stanie sprostać rozwijającej się prężnie żegludze. W 1905 r. rząd Prus zdecydował się zatem na budowę "Trasy Wielkiej Żeglugi" między Berlinem a Szczecinem. W latach 1906-1914 powstał Kanał Hohenzollernów (dzisiejszy Kanał Odra-Hawela), który od tego czasu stanowi drugie połączenie Odry z Hawelą biegnące na północ od Kanału Finow i przeznaczone dla większych statków. Powstały tam nowe cuda techniki jak np. "kanał na moście" nad linią kolejową Berlin-Szczecin oraz tama "Ragöser Damm" o wysokości 28 metrów, która w tamtych czasach była najwyższą tego typu konstrukcją na świecie. W latach 1926-1934 w Niederfinow powstała obok śluzy kaskadowej sławna podnośnia statków. Konstrukcja zaprojektowana została przez Kurta Plarre, namiestnika Rzeszy ds. dróg wodnych w Urzędzie ds. Budownictwa Nowych Obiektów w Eberswalde (Urząd administracji dróg wodnych Rzeszy). Umożliwia ona pokonanie w zaledwie pięć minut 36-metrowej różnicy poziomów kanału. Do 1976 r. podnośnia była najwyższą śluzą windową na świecie. Rekord ten został pobity przez wybudowanie trochę wyższej podnośni w okolicy Lünenburg.

W 2006 r. rozpoczęto budowę nowej podnośni statków Niederfinow Nord. Dzięki temu w znacznym stopniu zwiększy się przepustowość na jedynej transeuropejskiej drodze wodnej wschód – zachód łączącej Szczecin z Duisburgiem (prowadzącej przez Berlin, Magdeburg, Hanower i Münster). Po zakończeniu projektu szlak wodny Berlin–Szczecin stanie się atrakcyjny również dla transportu kontenerowego. Główny materiał konstrukcyjny podnośni Niederfinow Nord to stal i beton. Podobnie jak przy śluzie windowej Niederfinow również i tutaj zastosowane zostaną przeciwwagi. Długość komory planowana jest na 125,50 m, szerokość na 27,90 m, a głębokość na 4 m. Wypełniona wodą będzie ważyć 9800 ton. Przewidywany koszt projektu to 285 milionów euro. Oddanie śluzy do użytku przewidziane jest na 2025 rok.

Schiffshebewerk Niederfinow

Hebewerkstraße 52, 16248 Niederfinow

codziennie w godz. 10-16.00, od kwietnia do października codziennie w godz. 9.30-17.30

2 euro, bilet ulgowy 1 euro, dzieci do 6 lat wstęp wolny

(03 33 62) 7 13 77

Przegląd


D Oderberg

W Oderbergu kończy się Kanał Finow - w tym miejscu łączy się on z płynącą do Bałtyku Odrą. W muzeum miasta Oderberg można uzyskać wiele interesujących informacji na temat żeglugi śródlądowej oraz historii rybołówstwa. Liczne modele statków - od drewnianych barek żaglowych, poprzez holowniki parowe do nowoczesnych napędzanych dieslem zestawów pchanych - uzmysławiają nam rozwój techniki na przestrzeni wieków. Muzeum informuje również o rozwoju dróg wodnych i towarzyszącym im konstrukcjom budowlanym. Prawie 1000-letniej tradycji rybołówstwa w Oderbergu (w średniowieczu żyło tutaj w sumie 36 rodzin rybackich) poświęcone jest całe piętro muzeum.


Najbardziej znanym eksponatem jest jednak luksusowy parowiec kołowy „Riesa“ (zbudowany w 1897 r.), który do 1976 r. pływał po Łabie, a w 1901 r. miał na swoim pokładzie nawet austriackiego cesarza. W środku można obejrzeć z bliska maszynę parową. Na zewnątrz budynku muzeum wystawione są inne interesujące jednostki pływające wraz z modelami napędu statków.

Binnenschifffahrts-Museum Oderberg

Hermann-Seidel-Straße 44, 16248 Oderberg

Otwarte od kwietnia do października codziennie w godz. 10-17.00, od listopada do marca codziennie w godz. 10-15.00

dorośli 4 euro, dzieci (6-14 lat) 2 euro, bilet ulgowy 2,50 euro, bilet rodzinny 10 euro

(03 33 69) 53 93 21

Przegląd


Stacja 1

Śluza miejska

Wzdłuż Kanału Finow można zwiedzić jeszcze dwanaście historycznych śluz, z których śluza miejska z 1831 r. (odrestaurowana w latach 2000-2001) jest najstarszą jeszcze czynną śluzą między Łabą i Odrą. Po remoncie śluz Kanału Finow w XIX wieku mieściły się w nich jednocześnie dwie standardowe barki, co znacznie ułatwiło wjazd na śluzę i jej opuszczanie. Nowe standardowe wymiary barek dostosowanych do użytkowania na Kanale Finow zostały ustalone w odpowiednim rozporządzeniu królewskim.


Po prawej i lewej stronie kanału w niektórych miejscach jeszcze dzisiaj można rozpoznać dawne burłackie ścieżki, po których aż do XIX wieku konie holowały beznapędowe barki w górę rzeki. Było to bardzo żmudne i monotonne zajęcie, przerywane jedynie przeprawą koni na drugą stronę rzeki.

Przegląd


Stacja 2

Fabryka gwoździ do końskich podków

Po przejściu przez tory i krótkim marszu docieramy do byłej fabryki Moeller & Schreiber produkującej gwoździe do końskich podków. Kotłownia z górującym nad nią kominem (z 1882 r.) oraz zbudowana w 1873 r. w stylu późnego klasycyzmu willa właścicieli przypominają o przeniesionej w 1871 r. z Berlina do Eberswalde fabryce, której założyciele wynaleźli maszynę do masowej produkcji gwoździ mocujących podkowy.


Prawdziwym zabytkiem techniki jest wzniesiona przez przedsiębiorstwo Borsig z Berlina winda do transportu wagonów kolejowych (obecnie jeszcze w ruinie). Od 1908 r. dzięki elektrohydraulicznemu urządzeniu do podnoszenia można było transportować wagony towarowe z zakładu na bocznicę kolejową.

Przegląd


Stacja 3

Warsztat hutniczy

Przeniesienie dwóch warsztatów hutniczych położonych nad rzeką Schwärze (miejscowość Kienwerder) w 1603 r. dało początek pierwszemu osadnictwu przemysłowemu w Dolinie Finow. Obok powstałego w 1776 r. urzędu hutniczego (fasada pierwotnie zbudowana w stylu barokowym) klasycystyczne budynki mieszkalne i fabryczne należą do dzisiejszego dnia do najbardziej charakterystycznych elementów tutejszej architektury.


Do najważniejszych zabytków początków architektury przemysłowej w Brandenburgii należy wybudowana w latach 1816-1818 przez państwo pruskie na ulicy Britzer Straße walcownia miedzi. Odpowiedzialni za jej projekt urzędnicy wcześniej mogli zapoznać się z nowoczesnymi zakładami hutniczymi w Anglii. Autorem projektu architektonicznego jest Johann Friedrich Wedding, jeden z najlepszych inżynierów budowlanych. Dzięki projektom hut w Gliwicach i Chorzowie zdobył sławę i poważanie również daleko poza granicami Prus.


Niedaleko walcowni zachowały się trzy budynki mieszkalne zbudowane dla rodzin robotniczych w latach 1818, 1830 i 1833. Byłą dzielnicę hutniczą otaczał mur z polnych kamieni.

Przegląd


Stacja 4

Budowa dźwigów

Mieszczące się od 1912 r. na ulicy Heegermühler Straße zakłady Ardeltwerke zdobyły światowy rozgłos przede wszystkim dzięki budowie dźwigów. Po drugiej wojnie światowej tradycję tę kontynuowały zakłady państwowe VEB Kranbau Eberswalde. Zakłady wyspecjalizowały się teraz w produkcji dźwigów portowych oraz żurawi stoczniowych. Symbolem krajobrazu przemysłowego Doliny Finow jest wybudowany w 1954 r. dźwig montażowy „Eber“. Nie jest on już użytkowany, jednakże na otwarcie Wystawy Ogrodniczej został odrestaurowany i służy jako platforma widokowa, z której rozciąga się przepiękna panorama miasta Eberswalde.

Przegląd


Stacja 5

Zakład obróbki żelaza/Rodzinny Park Rozrywki

Na południe od śluzy Drahthammer (restauracja „Schleusenkrug“ w dawnym domu śluzowego) znajduje się założony w 1698 r. przez hugenota Moise Aureillon zakład obróbki żelaza. Niemiecka nazwa nawiązuje do narzędzia, którym cięto walcowane żelazo przygotowując je do dalszej obróbki. W 1829 r. Bellermann pisał w swoim przewodniku: „Turyści przybywają tutaj coraz częściej pieszo lub wozami, ponieważ miejscowość jest godna uwagi ze względu na romantyczne położenie i różnorodne ciekawostki techniczne". W 2002 r. miała miejsce druga Wystawa Ogrodnicza Brandenburgii. Wydarzenie to ożywiło zamknięty od 1992 r. ośrodek przemysłowy. I tak przeprowadzono remont wybudowanej w latach 1816-1818 na wzór angielskich fabryk walcowni żelaza z klasycystyczną fasadą. To właśnie tutaj w 1830 r. malarz Carl Blechen znalazł motyw do swojego obrazu „Walcownia Neustadt-Eberswalde“, przedstawiającego jako jeden z pierwszych w niemieckiej historii sztuki krajobraz przemysłowy.


W sąsiedzkiej nowej walcowni (1895-1897) zachowało się duże koło zamachowe maszyny parowej. Niezapomnianym przeżyciem jest przejażdżka rowerem wodnym podziemnymi kanałami fabrycznymi. Znajdująca się na zachód od ulicy Lichterfelder Straße hala została zbudowana w latach 1847-1849 przez firmę Borsig w berlińskiej dzielnicy Moabit. Była prototypem samonośnej konstrukcji halowej, której rozmiar można dopasować w zależności od potrzeb. Służąca za wzór wielu konstrukcjom dworcowym, fabrycznym i wystawowym została ok. 1900 r. zdemontowana i postawiona przy Kanale Finow.

Familiengarten Eberswalde

Am Alten Walzwerk 1, 16227 Eberswalde

Otwarte od kwietnia do października codziennie w godz. 10-18.00

dorośli 4 euro, bilet ulgowy 2 euro

(0 33 34) 38 49 10

Przegląd


Stacja 6

Zakład chemiczny

Z burłackiej ścieżki widoczny jest były budynek administracji (1899-1900) oraz Dom urzędników i pomocy społecznej (z ok. 1900 r.), mieszczący wcześniej zakład chemiczny.


Założony w 1894 r. zakład będący początkowo fabryką linoleum przeżył swój okres świetności w wyniku przejęcia w 1921 r. przez fabrykę Chemische Fabrik auf Actien (wcześniej E. Schering) z Berlina. Dwa lata później w starszym budynku zakładowym wdrożono produkcję syntetycznej kamfory. Kamfora była bardzo pożądana w przemyśle farmakologicznym i wykorzystywana przede wszystkim do plastyfikacji celuloidu.


Po wojnie zakład został wywłaszczony i rozebrany, ale w 1951 r. wznowił produkcję kamfory i substancji zapachowych już jako państwowy zakład chemiczny VEB Chemische Fabrik Finowtal. W 1968 r. produkcję poszerzono o pochodne celulozy, a teren zakładu znacznie się powiększył.


W 1991 r. stary zakład produkujący kamforę został zamknięty i sprzedany miastu Eberswalde, które w latach 1998-1999 zburzyło budynek, przeznaczając teren na parking.


W połowie lat dziewięćdziesiątych pozostała część zakładu wytwarzająca produkty celulozowe ogłosiła upadłość i również została zburzona.

Przegląd


Stacja 7

Papiernia Wolfswinkel

Zabytek techniki klasy zerowej znajduje się w założonej w 1762 r. papierni Wolfswinkel. Dokładnie chodzi o nadający się jeszcze do użytku dział produkcyjny czerpanego papieru. Urządzenia do produkcji papieru pochodziły z położonej na południe od Eberswalde papierni Spechthausen (założonej w 1781 r.), a po jej zamknięciu w latach 1956-1957 zostały umieszczone w Wolfswinkel. Należą do nich dwa tzw. „cepy holenderskie“ służące do rozdrabniania i mieszania masy celulozowej, trzy kafelkowe kadzie czerpalne, żeliwne prasy do odciskania oraz kanalder do wygładzania gotowych arkuszy.


Wieża ciśnień oraz zbudowana w latach 1928-1929 pod okiem architekta Siemensa Hansa Hertleina hala maszyn papierniczych świadczą o wszechobecnej modernizacji w latach dwudziestych XX wieku. Po przejęciu fabryki Wolfswinkel przez berlińskie zakłady Siemens-Schuckertwerke w 1917 r. produkowano tam kable i papiery izolacyjne.

Przegląd


Stacja 8

Elektrownia Heegermühle

Do najbardziej imponujących zabytków architektury przemysłowej Doliny Finow należy zbudowana w 1909 r. brandenburska elektrownia „Märkisches Elektricitätswerk“ (MEW). Autorem planów był inżynier Georg Klingenberg, który w ramach swojej działalności naukowej dla Królewskiej Wyższej Szkoły Technicznej w Berlinie stworzył nową teorię budowy elektrowni. "Centralna stacja przesyłowa“, zaopatrująca dużą część północnej prowincji Brandenburgii w prąd, przez długi okres czasu uchodziła za elektrownię wzorcową. Wzorowano się na niej przy budowie licznych elektrowni w kraju i za granicą.


Również od strony artystycznej elektrownia MEW szła z postępem. Klingenberg krytykował eklektyzm okresu Cesarstwa Niemieckiego, który zdominował nie tylko większość budynków mieszkalnych i zakładowych, ale skrywał budowle techniczne pod dekoracyjnym charakterem historyzujących fasad: „Architektura elektrowni bardzo często szła w złym kierunku i oczywiste żądanie, by forma budowli korespondowała z jej funkcją, do tej pory rzadko było brane pod uwagę".


Dzięki zaprojektowanym przez architekta Wernera Issela prostym fasadom z czerwonej cegły i jasnym pomieszczeniom elektrownia stała się wspaniałym przykładem ruchów reformatorskich w architekturze początku XX wieku. Reprezentacyjna elewacja frontowa zwrócona jest w stronę kanału. Również rozmieszczenie pomieszczeń elektrowni - po prawej stronie kotłowni, dawniej z wieloma górującymi nad nią kominami, po środku wyposażonej w turbiny parowe hali maszynowej, a po lewej rozdzielni głównej - odzwierciedla poszczególne jej funkcje.

Przegląd


Stacja 9

Huta mosiądzu

W latach 1698-1700 w pobliżu wsi Heegermühle powstała pierwsza w Brandenburgii huta mosiądzu, którą do obecnej lokalizacji przeniesiono w latach 1721-1725. W 1863 r. hutę przejęła firma Aron Hirsch & Sohn z Halberstadt. Żydowska rodzina przedsiębiorców przyczyniła się w znacznym stopniu do poprawy życia socjalnego na hutniczym osiedlu.


16 maja 1913 r. podczas wykopu fundamentów pod budowę domów na terenie huty dokonano niezwykle cennego odkrycia archeologicznego tzw. „złotego skarbu z Eberswalde" z epoki brązu, należącego do najważniejszych tego typu odkryć w Europie (kopie eksponatów znajdują się w muzeum Eberswalde oraz w Aptece pod Orłem oraz w berlińskim Muzeum Prehistorii i Historii Starożytnej).


W 1920 r. otwarto nową fabrykę zaprojektowaną przez inżyniera Georga Schlesingera. Był on ekspertem w dziedzinie racjonalizacji procesów produkcyjnych, a w latach 1904 - 1933 objął pierwszą w Niemczech Katedrę Technologii Maszyn i Automatyzacji Produkcji w Wyższej Szkole Technicznej w Berlinie.

Wasserturm

Am Wasserturm 2, 16227 Eberswalde

Otwarte od kwietnia do połowy października w pt.-ndz. oraz w dni świąteczne w godz. 10-17.00

dorośli 3 euro, bilet ulgowy 1 euro

(0 33 35) 72 33

Przegląd


Stacja 10

Finowfurt

W miejscowości Finowfurt na terenie gminy Schorfheide kończy się zachodnia strona ciągu osiedli w Dolinie Finow. Teren byłego młynu z ok. 1900 r. na południe od śluzy Schöpfurth (zbudowanej w latach 1875-1876) jest udanym przykładem ożywienia podupadłego ośrodka przemysłowego.


Od początków istnienia kanału do najważniejszych sposobów przewozu towarów należało flisactwo. Tratwy były z reguły odpychane żerdzią lub ciągnięte, a przy korzystnym wietrze pomagano sobie małym żaglem. W późniejszym okresie pojawiły się holowniki ciągnące aż do dziesięciu tratw. W tym czasie flisactwo bardzo się rozwinęło. Powstały też niezliczone tartaki. W połowie XIX wieku do Hohensaaten (czyli na końcu dolnego Kanału Finow) przywożono o wiele więcej drewna, niż można było przewieźć dalej na zachód. Dlatego też nad jeziorami Oderberger See i Lieper See powstały ogromne składy drewna.


Organizowane co roku w Finowfurt święto flisaków przypomina o tradycji spławu drewna. Od 2000 r. skonstruowana specjalnie do transportu ludzi tratwa, tzw. „Schippelschute“, wozi po po kanale turystów .


W 1993 r. eskadra lotnictwa WNP opuściła lotnisko Finow. Dzisiaj w muzeum lotnictwa można zapoznać się z historią lotnictwa w Brandenburgii. Szczególną atrakcją jest blisko 25 oryginalnych samolotów z lat 1945-1985. W ofercie muzeum znajdują się również m.in. historyczne pojazdy mechaniczne (1942-1960) oraz wiele innych eksponatów.

Luftfahrtmuseum Finowfurt

Museumsstraße 1, 16244 Finowfurt

Otwarte od kwietnia do października w godz. 10-17.00

dorośli 5 euro, bilet ulgowy 2,50 euro

(0 33 35) 72 33

Przegląd